Rotterdam maakt excuses voor slavernijverleden: op weg naar dekolonisatie

Het is zover. Eindelijk. Burgemeester Aboutaleb heeft in een speech in de Laurenskerk aangekondigd dat Rotterdam officieel haar excuses maakt voor het slavernij- en koloniale verleden van de stad. Ook blijft het niet alleen bij woorden, maar worden gevoelens van spijt en verantwoordelijkheid omgezet in een stadsplan vol ‘educatie, dialogen en culturele initiatieven’.

Rotterdam BIJ1 dringt al jaren aan op het belang van excuses. We zien dat Rotterdam met een nieuw begin kan maken op basis van deze ingetogen toespraak. Dit is een belangrijke eerste stap. Toch overheerst naast blijdschap opnieuw een gevoel van bezorgdheid. Excuses hadden eerder gemaakt moeten en kunnen worden. De timing klopt niet. Was het niet gepaster en overtuigender geweest om excuses te maken op 30 juni, de dag waarop we de afschaffing van de slavernij herdenken?

Naast dat excuses aan de late kant zijn, bieden de voorstellen van Aboutaleb en zijn PvdA vooral ook te weinig aanknopingspunten voor een dekoloniale toekomst. We zien een positieve ontwikkeling, maar kunnen niet ontkennen dat er onvoldoende wordt doorgezet. Waarom blijft het bij excuses en wordt er met geen woord gesproken over verder herstel, op basis van wat de betrokkenen nodig hebben? Waarom wordt de verering van nationale ‘helden’ in de vorm van straatnamen, beelden, gebouwen en festivals niet doortastend aangepakt? Waarom geen uitgewerkte standpunten over roofkunst? Waarom wordt de discussie over dekolonisatie niet opgestart? Waarom blijven witheid en de bijbehorende privileges en excessen buiten schot?

Meer dan ooit heeft Rotterdam behoefte aan een stadsbestuur dat radicaal antiracistisch beleid bedenkt en uitvoert. Op die manier staan we niet alleen samen stil bij een ‘lelijk verleden’, maar vechten we actief tegen de manier waarop dat verleden van dag tot dag doorwerkt.

Rotterdam BIJ1 heeft zich in haar jonge bestaan al eerder en vaker uitgesproken over het belang van excuses. We zijn ook blij dat het eindelijk zover is. Zoals uit onderzoek van het Leidse Instituut van Taal-, Land- en Volkenkunde blijkt, heeft Rotterdam een belangrijke rol gespeeld in de trans-Atlantische mensenhandel. Vanuit onze havens vertrokken schepen waarmee tot slaaf gemaakte mensen werden getransporteerd naar West-Europese koloniale gebieden, een reis waarop mensen werden getransformeerd tot handelswaar en na afloop waarvan zij te werk werden gesteld op plantages. De winsten van mensenhandel en uitbuiting vloeiden terug naar Rotterdam en legden deels de basis voor onze huidige welvaart.

Erkenning van de actieve rol van onze stad in dit verleden is belangrijk voor een groot deel van de huidige inwoners van Rotterdam, waarvan 1 op de 8 voortkomt uit voorouders die ooit tot slaaf zijn gemaakt. Evenals Aboutaleb hopen we dat de gemaakte excuses bijdragen aan de heling van oude wonden. Toch verwachten we meer van het stadsbestuur. Waarom wordt er niet gesproken over concreet herstel voor het leed dat door slavernij is veroorzaakt en vaak van generatie op generatie wordt overgedragen? Naast mooie woorden, verwachten we ook daden.

We worden inderdaad een sterkere stad wanneer we, zoals Aboutaleb het zegt, ‘in onze achteruitkijkspiegel kijken’, maar tegelijkertijd zien we door de voorruit dat de gevolgen van het slavernijverleden uiterst oneerlijk onder de huidige inwoners van de stad zijn verdeeld. Echte excuses moeten gepaard gaan met (eer)herstel, in samenspraak met de betrokkenen.

Ook over straatnamen, beelden, gebouwen en festivals waarin de namen van ‘Hollandse helden’ voorkomen stellen we al geruime tijd vragen. Volgens Rotterdam BIJ1 is er maar één oplossing: deze heldenverering moet zo snel mogelijk stoppen! Geef straten en gebouwen nieuwe namen, trek Piet Heyn van zijn voetstuk in Delfshaven. Neem als stadsbestuur het welzijn van alle Rotterdammers serieus en zorg ervoor dat we niet op dagelijkse basis geconfronteerd worden met nationalistische verheerlijking van daders uit een crimineel verleden. Kies een positieve koers, kies onvoorwaardelijk voor antiracisme!

Een uitleg van de straatnamen op basis van QR-codes is een middenweg waar niemand iets aan heeft. Zeker niet wanneer, zoals wethouder Karremans aangeeft, alle straatnamen uitleg moeten krijgen – of het nou om daders gaat of om échte helden uit de geschiedenis.

Wat BIJ1 betreft moet het koloniale en slavernijverleden van Rotterdam inderdaad geduid worden, maar dat moet anders. Steviger. Het plan van Aboutaleb om in 2022 een stadsplan vol ‘educatie, dialogen en culturele activiteiten’ uit te rollen klinkt wankel en onvoldoende. Hoewel de inhoud van dit plan nog niet bekend is, klinkt het vooral alsof antiracisme en dekolonisatie niet meer dan bijzaak zijn voor het zittende stadsbestuur.

BIJ1 ontkent het belang van cultuur en onderwijs voor een dekoloniale toekomst niet. Integendeel! Voor ons vormt antiracisme de kern van de zaak. Daarom tekenen we bij voorbaat bezwaar aan tegen het idee dat een ‘stadsplan’ voldoende is in de strijd voor radicale gelijkheid. Wij pleiten er juist voor om deze belangrijke maatschappelijke taken voorgoed op te nemen in het onderwijs en in de lokale cultuursector. We willen diversiteit en antiracisme stevig in onderwijs en cultuur verankeren. In ons verkiezingsprogramma spreken we onze eisen duidelijk uit.

We willen gemeentelijke steun voor het manifest Cultuur Inclusief, dat stelt dat een inclusieve kunst- en cultuursector ook uitgesproken antiracistisch moet zijn. We willen gemeentelijk erkenning van de Code Diversiteit & Inclusie en de Fair Practice Code. We willen meer geld en aandacht voor de Rotterdams koloniale geschiedenis en het slavernijverleden, maar dan vanuit het perspectief van de voormalige koloniën. We willen een gemeente die lokale musea dwingt tot de terugkeer van roofkunst naar de landen van herkomst. In het onderwijs pleiten we voor een diversiteitscommissie op alle scholen, voor training van alle docenten om kennis, bewustzijn en herkenning van dekolonisatie en antiracisme te laten groeien.

We willen dat het Rotterdamse koloniale- en slavernijverleden op alle scholen wordt onderwezen; jaar in, jaar uit. Een stadsplan alleen is dus niet genoeg! Verre van. Enkel met structurele maatregelen binden we de strijd aan met het racisme (institutioneel, structureel en persoonlijk) dat voortkomt uit nog steeds bestaand koloniaal denken en doen.

In zijn speech kijkt Aboutaleb gelukkig niet weg van de link tussen verleden en heden. Hij maakt zich zichtbaar zorgen over maatschappelijke samenhang en spreekt de hoop uit dat zijn excuses daar een positieve bijdrage aan zullen leveren. Zoals gezegd, hier twijfelen wij als Rotterdam BIJ1 niet aan. De erkenning van verantwoordelijkheid en spijt is belangrijk. Het laat echter onverlet dat er op geen enkele manier wordt gesproken over de meest kwalijke aanjagers van mensenhandel, slavernij en koloniale uitbuiting, namelijk witheid en raciaal kapitalisme.

Deze door en door schadelijke politieke begrippen hebben gestalte gegeven aan een set giftige, racistische privileges. Net als voor veel Rotterdammers, is het het voor Rotterdam BIJ1 onbegrijpelijk dat de machtspolitiek van wit privilege en raciaal kapitalisme door Aboutaleb onbenoemd blijft. Juist omdat we de afgelopen tijd zoveel pijnlijke voorbeelden hebben gezien van de manier waarop gemeentelijk instituties racistisch optreden. Neem de politie, waar racistische bejegening van mensen van kleur duidelijk naar voren komt in etnisch profileren, of in diep racistisch taalgebruik in onderlinge app-groepen. Neem de belastingdienst, waar op basis van herkomst en achternaam wordt bepaald of iemand wel of geen fraudeur zal zijn.

Witheid is in dit overheidshandelen de gemene deler en zolang het gesprek hierover gemeden wordt zullen alle maatregelen vooral water naar de zee dragen. In de Laurenskerk spreekt Aboutaleb over Rotterdam als internationale samenleving en toont zich geroerd door de persoonlijke verhalen waaruit onze stad bestaat. Hij hoopt dat de vandaag gemaakte excuses ervoor zullen zorgen dat ‘iedereen zijn eigen rol hervindt, herdefinieert.’ Rotterdam BIJ1 voegt hier met klem aan toe dat dit inderdaad voor iedereen geldt.

Dus niet alleen voor mensen van kleur, maar ook voor de duizenden witte stadsgenoten die weigeren hun privileges onder ogen te zien. Ook voor de racistische agent, de bevooroordeelde docent of ambtenaar die ontslagen dienen te worden. Vandaag heeft de stad Rotterdam moreel leiderschap getoond, maar moet nu ook doorpakken en bruggen bouwen naar een daadwerkelijk dekoloniale toekomst.

Op basis van de toespraak in de Laurenskerk stelt BIJ1 de volgende vragen aan de burgemeester en verantwoordelijke wethouders :